*علی فیاض :

عراق جدید پس از ۲۰۰۳ و اشغال نظامی عراق توسط امریکا دستخوش تغییراتی شگرفی اعم از ساختار حکومتی  امنیتی و سیاسی و اقتصادی تا روابط با همسایگان  و دولتهای منطقه ای و فرامنطقه ای شد.

با توجه به کشمکشای موجود در بازه ۲۰۰۳ تا قبل از ورود داعش در اواسط سال ۲۰۱۴ عراق را می توان در جغرافیای خود یکی از پر حادثه ترین کشورهای جهان از لحاظ سیاسی اجتماعی و امنیتی دانست که بر بازیگران داخلی و خارجی تاثیر بسزایی گذاشت.

در اواسط سال 2014 و پس از انتخابات پارلمانی و کشمکش های موجود بر سر مدیریت عراق بین احزاب عراقی و بازیگران خارجی در کشور عراق ،  و با استفاده از ضعف دولت در آن بازه زمانی گروهک تروریستی داعش توانست با پیشروی در خاک سوریه و از آن به عراق شیفت کند که با کمک بازیگران خارجی و داخلی مخالف محور مقاومت قدرت تسلط بر شهر های عراق را پیدا کرد. فجایع عدیده ای از این گروهک تروریستی در این مناطق مختلف عراب بجای ماند که تا سالیان سال در ذهن مردم عراق و بخصوص مناطق تحت تسلط آنان باقی خواهد ماند که خود یک مسئله مهم پسا داعش در عراق است.

اشغال بخشی از عراق توسط داعش اهرم فشاری برای براندازی نظام دموکراتیک و گرفتن قدرت از شیعیان و تقسیم عراق برای اثر گذاری بر دیگر کشورها بود که گوی سبقت را از دولت دموکراتیک مطلوب عراق گرفت و آن را تا حدودی از معادلات قدرت منطقه ای به دور ساخت.

دگرگونی های فراوانی را می توان در این بازه مشاهده کرد اعم از فتوای مرجع عالیقدر ایت الله سید علی سیستانی در باب جهاد کفائی و تشکیل حشد الشعبی توسط نیروهای مقاومت عراق تا متحد و یکپارچه شدن عراق برای خروج از این وضعیت اسف بار و نگران کننده اشغال داعش و  در نهایت استحکام و قدرت بخشی عراق در محور مقاومت و تقویت خط مقاومت در منطقه .

همراه شدن مردم عراق برای مبارزه با داعش تفکیری راه را برای دیگر نقشه های بازیگران خارجی چون آمریکا مسدود ساخته  و از ان پس جریان حامی حشد الشعبی در آینده عراق نقش خواهند داشت.

ایجاد حشد الشعبی توسط فرماندهان محور مقاومت و کسب تجارب روز افزون در نبرد با این گروهک حمایت شده بین المللی باعث شد که عراق جان تازه ای بگیرد و در معادلات منطقه بر علیه تروریستها نقش ایفا کند. این نیرو قابلیت ورود به کشورهای دیگر و حتی کمک به مردم نقاط مختلف جهان با هماهنگی بغداد را دارد.

پیش بینی ها نشان می دهد تا اواسط سال جاری نبرد با داعش در عراق پایان می یابد. بر همین اساس ضرورت دارد به دوران پسا داعش بپردازیم.  

همانطور که  می دانیم عراق کشور با قومیت و مذهب موزائیکی، حاصل معاهد سایکس بیکو است و کشمکش بر سر قدرت و چه کسی قدرت در آینده عراق را دست بگیرد از 100 سال پیش تا کنون در جریان هست و می توان ان را در 6 انقلاب سابق عراق برای به دست گرفتن قدرت و خون ریزیهایی که در این مدت انجام یافت را مشاهده نمود.

بر همین اساس اولویت اول که مبارزه با تروریسم به ویژه باقی مانده گروهک تروریستی داعش و ساخت و ترمیم مناطق جنگ زده و باز گرداندن آواره های عراقی به این شهرها و بررسی نیروهایی است که قرار است قدرت را در عراق بدست گیرد.

بیشتر مناطق جنگ زده سنی نشین و در پاره ای از اوقات جمعیت و بافت موازئیکی از چند قومیت مسیحی شبک و ترکمن و کردو ایزدی است که به دلیل همین نوع  ساختار قابلیت مدیریت یک پارچه مذهبی ندارد.

چهره های سیاسی سنی با توجه به کم رنگ شدن نقششان در جریان جنگ با داعش و عدم تحقیق وعده های خود به ساکنان این شهرها دچار عدم مشروعیت میان بدنه اجتماعی خود شده اند و مردم این شهرها چهره های سیاسی سنی این مناطق را از خود رانده اند . مردم بیشتر به دنبال چهره هایی هستند که در جریان جنگ داعش تا اخرین نفس با انها بودند و بر علیه داعش جنگدیدند، در نتیجه می توان کشمکش قدرت و حکمرانی بر سر این مناطق را بین دو جبهه سنی از یک طرف و دولت مرکزی و گروه های سنی همراه با بغداد برای موازنه قدرت دانست .

در طرف دیگر نیروهای کردی با مسعود بارزانی که مدت ریاستش در اقلیم کردستان عراق تمام شده به مشکل بر خوردند. از سویی مباحثی چون مشکلات اقتصادی دامن گیر اقلیم است و و اقلیم وارد فضای تقابلی با دولت مرکزی برای استقلال کردستان از عراق شده که همه اینها برای به مشکلات داخلی و روی آوری گروه های سیاسی مختلف به بازیگران خارجی کمک میکند.  مسئله دیگری که آن را باید ذیل موضوع اقلیم کردستان دانست، گروه نظامی اقلیم یعنی پیشمرگه ها است. آنها معتقد هستند هر منطقه ای را که با حضورشان آزاد شده می بایست تحت ریاست اربیل باشد و پرچم اقلیم نصب کنند. در کنار آن حل مسئله کرکوک به عنوان یک مسئله حل نشده در قانون اساسی عراق معضل دیگری ایجاد کرده که می بایست طبق اصل 140 قانون اساسی در یک همه پرسی تعیین و تکلیف شود. انضمام کرکوک به کردستان در واقع پیوند قوی اقتصادی – نفتی را برای اربیل به ارمغان می آورد.  

نیروهای کردی در بازه زمانی حاضر و در واپسین لحظات جنگ عراق با داعش بهترین موقعیت را برای تسلط بر کرکوک انتخاب کردند و بر همین اساس شاهد هستیم به دلیل ضعف بغداد و درگیری های مختلف اقلیم بر سر کرکوک دست گذاشته و آن را بخش جدایی نا پذیر خود معرفی میکند.

در مقابل این حوادث مشکلات سیاسی دولت مرکزی با احزاب سیاسی و کشمشکهای موجود بر سر ابراز وجود برخی احزاب شیعی با ابزارهای مختلف برای کسب ارا و اذهان عمومی و دست زدن به تظاهرات و تهدید در پاره ای از اوقات وضعیت سیاسی کشور را در حاله ای از ابهام برده است.  شکاف اجتماعی موجود در کشور  عراق پسا داعش و عدم اولویت بخشیدن به جامعه جوان عراق و دوری جستن از عقاید و تقلید و سنتهای عراق و گرویدن به روشهای غربی از جمله معضلات جامعه کنونی عراق پسا داعش است که این معضل را می توان بر گردن دولت،  نخبگان و احزاب موجود  باتوجه به اولویت بخشیدن به نبرد با داعش را انداخت.  

مشکل درگیری های قبایل عراق در عدم وجود نظام مرکزی، قدرتمند و از طرفی فساد اداری و مالی،  مشکلات اقتصادی و پایین بودن قیمت نفت دلیل دیگر از مشکلات عراق پسا داعش است . وجود قدرت جامعه سنتی در شهرهای جنوب عراق و  ضعیف بودن قدرت مرکزی می تواند در اینده برای تقسیم قدرت و تغییرات مشکل آفرین باشد.  

با توجه به این موضوعات و عدم برنامه ریزی دولت عراق برای نوع ارتباط با کشورهای مجاور و بازیگران منطقه ای و بین المللی اعم از امریکا، ترکیه و عربستان سعودی مشکلاتی را ایجاد کرده که منافع عراق را برای آینده به خطر می اندازد. مشکلات داخلی همچون تقسیم و حتی تجزیه عراق هنوز حل نشده و شکاف های ایجاد شده و خشونت دوران پسا داعش تا سالیان مختلف دامین گیر این کشور است.

بسیاری از تحلیل گران داخلی و خارجی عراق، اینده پسا داعش را عراقی مملو از خشونت و منازعات بر سر قدرت و تجزیه می دانند و هیچ کدام امیدی به عراق جدید و نوین در راستای قدرت بخشیدن به محور مقاومت درمنطقه و تاثیر گذاری ندارند، این درحالیست که این نوع تحلیل در دوران حضور داعش هم وجود داشت و شاهد بودیم عراق توانست با ساختار جدید بر مسئله داعش فائق آید. در نهایت نباید این موضوع را فراموش کرد عراقی ها بر سر عنوان « عراق» تعصب جدی دارند و در زمانی که این واژه و روحیه آنان مورد تهدید قرار گیرد دست به اقدامات پیش بینی نشده ای می زنند.

*معاون عربی اندیشکده مطالعات جهان اسلام