کد خبر: 1448
ف
تحول در روابط عربستان و روسیه: آثار و پیامدها
سفر اخیر ملک سلمان به روسیه پیامدها و آثاری داشت که در این یادداشت به آن پرداخته شد.


انتظار روس‏ها بالاخره به سر رسید و ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، روز ۱۲ مهر برای انجام سفری چهار روزه با خدم و حشم وارد مسکو شد. این اولین دیدار یک پادشاه سعودی از روسیه در تاریخ روابط دو کشور است. رئیس جمهور روسیه در مراسم استقبال از ملک سلمان در کاخ کرملین، این دیدار را تاریخی و «نقطه عطفی» در روابط دو کشور خواند و خطاب به شاه سعودی گفت: «من مطمئنم ملاقات شما روابط میان دو کشور را تقویت خواهد کرد». ملک سلمان نیز عنوان کرد: «هدف ما تقویت روابط‏مان به نفع صلح و امنیت و توسعه اقتصاد جهانی است».[۱] بعد از مذاکرات میان دو طرف، پوتین اعلام کرد که «گفتگوهای اساسی و معناداری با شاه سعودی» داشته است.[۲] همچنین، سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه در کنفرانسی خبری با همتای سعودی‌‏اش با بیان اینکه «دو رهبر گفتگویی دوستانه و اساسی بر اساس آمال دو کشور برای رشد متداوم همکاری مبتنی بر نفع متقابل در همه حوزه‏‌ها داشتند»، گفت که روابط روسیه و عربستان به «سطح کیفی جدیدی» رسیده است.

وی عنوان کرد که دو طرف بر جنگیدن با تروریسم، پیدا کردن راه‏‌حل‏‌های مسالمت‏‌آمیز برای درگیری‏‌های خاورمیانه و اصل یکپارچگی سرزمینی توافق کرده‌‏اند. عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان، نیز با بیان اینکه «ما معتقدیم افق‏‌های جدیدی برای توسعه روابط‏مان باز شده که قبلاً حتی قابل تصور هم نبوده‌‏اند» گفت: «روابط میان روسیه و عربستان به لحظه‏‌ای تاریخی رسیده است. ما مطمئنیم تقویت روابط روسیه-سعودی تأثیرات مثبتی بر تقویت ثبات و امنیت در منطقه و جهان خواهد گذاشت».[۳]

توافقات در حوزه تسلیحات و سرمایه‏‌گذاری

در جریان سفر ملک سلمان به روسیه، توافق اولیه فروش سیستم دفاع هوایی «اس ۴۰۰» به عربستان سعودی میان طرفین امضا شد. ارزش این توافق سه میلیارد دلار اعلام شده است. توافقات دیگری نیز در حوزه تسلیحات بین دو طرف صورت گرفته، که انتقال تکنولوژی برای تولید سیستم موشکی هدایت‌‏شونده ضد تانک Kornet-EM، راکت‏‌اندازهای Tos-1A، پرتاب‏‌گرهای اتوماتیک نارنجک AGS-30 و آخرین نسخه سلاح کلاشنیکوف در آن پیش‏‌بینی شده است.[۴] مدیر «صندوق سرمایه‏‌گذاری مستقیم روسیه» نیز اعلام کرده است که این صندوق توافقاتی به ارزش ۲٫۱ میلیارد دلار با «صندوق سرمایه‏‌گذاری عمومی سعودی» امضاء کرده است؛ که شامل یک میلیارد دلار سرمایه‌‏گذاری در زمینه پروژه‏‌های انرژی و یک میلیارد دلار سرمایه‏‌گذاری در پروژه‌‏های تکنولوژی می‏‌شود. همچنین، سعودی‏‌ها موافقت کرده‏‌اند ۱۰۰ میلیون دلار در پروژه‏‌های زیرساختی روسیه سرمایه‏‌گذاری کنند که شامل ساخت جاده‌‏ای در مسکو و خط مترویی در سنت‏‌پترزبورگ می‌‏شود.[۵]

وزیر خارجه روسیه در توضیح این توافق عنوان کرده است که نه تنها انرژی‌‏های سنتی بلکه انرژی هسته‏‌ای، همکاری در زمینه اکتشافات فضایی، پروژه‏‌های صنایع کشاورزی و زیرساخت‏‌ها را نیز شامل می‌‏شود.[۶] در مجموع، بیش از ۱۵ قرارداد همکاری به ارزش میلیاردها دلار میان روس‏‌ها و سعودی‏‌ها در زمینه‏‌های مختلف از جمله نفت، تسلیحات نظامی و اکتشافات فضایی امضاء شده است.[۷]

توافق ضمنی بر سر تداوم «کاهش سقف تولید نفت»

توافق مربوط به کاهش سقف تولید نفت میان تولیدکنندگان این منبع در مارس ۲۰۱۸ پایان خواهد یافت. با توجه به اینکه روسیه و عربستان دو تولیدکننده عمده نفت جهانی هستند، نقش آن‏ها در تداوم یا پایان‏۲دادن به این توافق کلیدی است؛ همان‏گونه که دو کشور نقشی اساسی در شکل‌‏گیری آن ایفا کرده‌‏اند. پوتین اعلام کرده است که روسیه آماده تداوم این توافق بعد از مارس ۲۰۱۸ است. ملک سلمان نیز در ملاقات با پوتین گفت: «تلاش می‏‌کنیم به همکاری برای دستیابی به ثبات در بازار جهانی نفت، که رشد اقتصاد جهانی را تقویت می‏‌کند، ادامه دهیم».[۸] خالد الفلیح وزیر انرژی عربستان هم با بیان اینکه «همکاری میان روسیه و عربستان به اوپک حیات دوباره‌‏ای بخشید و ریاض را درباره چشم‌‏انداز نفت نسبت به چندین سال اخیر خوش‏بین‌‏تر کرده است» گفته که عربستان بر سر ایده تداوم کاهش سقف تولید نفت «انعطاف‌‏پذیر» است. الفلیح عنوان کرده است: «ما همه گزینه‌‏ها را باز گذاشته‏‌ایم. پوتین نیز در این مورد با ما موافق است و عنوان کرده که اگر موافقت شود و این بهترین گزینه باشد، آماده استمرار این توافق تا پایان سال ۲۰۱۸ است».[۹] در واقع، به‏‌نظر می‌‏رسد هر دو کشور به تداوم توافق «کاهش سقف تولید نفت» نیاز اساسی دارند و راهی جز استمرار آن پس از مارس ۲۰۱۸ ندارند.

نزدیک‏‌شدن دیدگاه‌‏های دو طرف بر سر سوریه

پادشاه عربستان سعودی در دیدار با رئیس جمهور روسیه از طرح ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه استقبال کرد. این در حالی است که تا قبل از این، سعودی‏‌ها به‏‌دلیل حضور جمهوری اسلامی ایران در این طرح، با آن مخالفت کرده بودند. همچنین، ملک سلمان در مسکو هیچ بحثی در مورد اینکه «اسد باید برود» مطرح نکرد، در حالی که سعودی‏‌ها در سال‏‌های گذشته پافشاری‏‌های زیادی بر این موضوع کرده و در راستای آن نیز حمایت‏‌های مادی و معنوی گسترده‏‌ای از مخالفان اسد به‏‌عمل آورده‌‏اند. البته در مقابل، روس‌‏ها نیز از تلاش‌‏های عربستان سعودی در راستای یکپارچه‏‌سازی گروه‏‌های شورشی متعدد در سوریه برای فراهم‌‏ساختن مسیر مذاکرات صلح جهت پایان‏‌دادن به جنگ در سوریه حمایت کردند. چیزی که احتمالاً در این مورد محل اختلاف طرفین بوده، نقش ایران در سوریه و منطقه است. سلمان در دیدار با پوتین گفت که «امنیت و ثبات منطقه خلیج فارس و خاورمیانه نیاز فوری برای دستیابی به ثبات و امنیت در یمن است و این نیازمند آن است که ایران از مداخله در امور داخلی منطقه و بی‌‏ثبات‏‌سازی آن دست بردارد».

همچنین، گفته می‏‌شود پادشاه سعودی در دیدار با پوتین تلاش کرده وی را متقاعد کند تا در توافقات مربوط به صلح سوریه، ایران را متقاعد یا مجبور نماید بعد از پایان درگیری‏‌ها نیروهای خود را از سوریه خارج کند. البته روس‌‏ها در جریان سفر سلمان به مسکو، هیچ اظهارنظر علنی درباره ایران نکرده‌‏اند.

نگاه مسکو و ریاض به سفر ملک سلمان به روسیه

نگاه روسیه و کشورهای خاورمیانه به همدیگر در بسیاری از موارد نگاهی عمل‏گرایانه، ابزاری و کوتاه‌‏مدت است. کشورهای خاورمیانه تلاش می‏‌کنند با نزدیک‏‌شدن به روسیه، از آن به‏‌عنوان اهرمی برای مقابله و یا امتیازگیری از آمریکا بهره بگیرند. در مقابل، روسیه هم در راستای بهره‏‌برداری از ظرفیت‏‌های اقتصادی- تجاری و بازارهای منطقه، حفظ و افزایش درآمدهای خود در بازار انرژی، ارتقای پرستیژ و جایگاه جهانی خود و نیز مقابله با تهدیداتی مانند افراط‏‌گرایی و تروریسم که می‌‏تواند مسلمانان روسی و کشورهای همجوار روسیه در آسیای مرکزی را تحت تأثیر قرار دهد، تلاش می‏‌کند با همه بازیگران خاورمیانه روابط مناسب و دوستانه‏‌ای داشته باشد، بدون اینکه وارد اتحادها یا ائتلاف‏‌های پایدار در این منطقه شود و یا در یک طرف درگیری‏‌های پیچیده آن قرار بگیرد[۱۰]؛ رویکردی که مارک کاتز، کارشناس برجسته مسائل روسیه، از آن به‌‏عنوان «هنر ایجاد دوستی با هر کسی» یاد کرده است.[۱۱]

عربستان سعودی در روابطش با روسیه بیشتر نگاه امتیازگیری از آمریکا را دارد؛ به این معنا که با چرخیدن به سمت روسیه، نارضایتی خود را از یک تصمیم و یا تصمیمات دولت آمریکا نشان می‏‌دهد و بدین ترتیب سعی می‏‌کند سیاستمداران آمریکایی را در راستای برآورده ساختن خواسته‏‌های خویش یا نادیده گرفتن یک موضوع تحریک یا ترغیب کند. این نوع بندبازی مختص به عربستان سعودی نیست، بلکه در رفتارهای اردوغان در ترکیه، السیسی در مصر، نتانیاهو در اسرائیل و خاندان آل‏ثانی در قطر نیز مشاهده می‏‌شود؛ البته همه این‏ها مواظب هستند که تا کجا پیش می‌‏روند و هرگز حاضر نیستند روابط‏شان با آمریکا را به خاطر نزدیکی با روسیه به خطر بیندارند.[۱۲] به هر حال، بعد از اینکه بحث توافق خرید «اس ۴۰۰» توسط عربستان مطرح شد، وزارت دفاع آمریکا از آمادگی برای تحویل سامانه ضد موشکی «تاد» به ریاض خبر داد (این کار در چارچوب توافقات تسلیحاتی واشینگتن و ریاض در جریان سفر دونالد ترامپ به عربستان در اواخر اردیبهشت سال جاری به سعودی صورت می‌‏گیرد).

البته برخی کارشناسان نیز معتقدند عدم قطعیت سیاست خاورمیانه‌‏ای ترامپ، ملک سلمان را به متنوع‌‏سازی متحدان سعودی متقاعد کرده است. بعضی هم بر این باورند که ملک سلمان در حال تقویت جایگاه فرزندش محمد است و جلب نظر قدرت‏های بزرگ در پشتیبانی و حمایت از وی برای نشستن بر تخت پادشاهی را مهم می‏‌داند. همچنین، با توجه به تحولاتی که به‏‌نظر می‌‏رسد نسل سوم شاهزادگان سعودی به رهبری محمد بن سلمان قصد دارد در عربستان ایجاد کند و نشانه‌‏هایی از آن نیز ظاهر شده است، بعید نیست سعودی‏‌ها بخواهند از اتکای صرف به آمریکا رها شوند و با قدرت‏های دیگر از جمله روسیه نیز روابط مستحکم‏‌تری برقرار کنند. مسئله دیگر این است که روسیه طی چند سال گذشته به یکی از بازیگران تأثیرگذار خاورمیانه به‌‏ویژه در بحران سوریه تبدیل شده است و به نفع هیچ بازیگری در منطقه نیست که این موضوع را نادیده بگیرد.

تأثیر سفر ملک سلمان به مسکو بر روابط ایران و روسیه

نگاهی هم وجود دارد مبنی بر اینکه سعودی‏‌ها سعی دارند با دادن امتیازاتی به روسیه، بین این کشور و ایران فاصله ایجاد کنند و یا حداقل روس‌‏ها را متقاعد نمایند در فرآیند صلح سوریه امتیاز چندانی به ایران ندهند و جمهوری اسلامی را متقاعد یا مجبور به تعدیل یا خروج نیروهای خود از سوریه بعد از پایان درگیری‏‌ها در این کشور کنند. اینکه ریاض چنین خواسته‌‏ای داشته باشد، چیز عجیبی نیست و کاملاً قابل درک است. اما اینکه آیا روسیه این موضوع را خواهد پذیرفت و همچنین آیا این کار در توان روسیه و در راستای منافع این کشور است، بعید به‌‏نظر می‏‌رسد. باید این نکته را در نظر داشت که هرچند رویکرد روسیه در خاورمیانه بر نوعی عمل‏گرایی کوتاه‏‌مدت‏‌نگر با انعطاف‏‌پذیری بالا استوار است و مسکو طرح بلندمدتی در منطقه ندارد، اما در رابطه با جمهوری اسلامی ایران منافع بلندمدتی دارد که نمی‏‌تواند آن‏ها را نادیده بگیرد. همچنین باید دقت کرد که جمهوری اسلامی ایران در سوریه تحت رهبری روسیه عمل نمی‏‌کند، بلکه یک بازیگر مستقل است که به دلیل منافع مشترکی که با روسیه دارد، با این کشور همکاری می‏‌کند. حضور ایران در نشست‏‌های آستانه درباره سوریه در همین راستا قابل ارزیابی است.

البته در این شکی نیست که روسیه بر موازنه قوا در منطقه تأثیر می‏‌گذارد و در برخی مواقع این کار به‌‏ضرر جمهوری اسلامی ایران صورت می‏‌گیرد. فروش سامانه‏‌های دفاع هوایی پیشرفته «اس ۴۰۰» به ترکیه و عربستان سعودی، سکوت در برابر حملات اسرائیل به مواضع نیروهای متحد ایران در سوریه (حتی بحث‌‏هایی در مورد همکاری اطلاعاتی روسیه با اسرائیل در این مورد، مانند دادن کدهای سیستم‏‌های دفاعی سوریه به اسرائیلی‏‌ها، وجود دارد)، همکاری‏‌های اطلاعاتی گسترده با اسرائیل و پذیرش سفیر عبدربه منصور هادی به‌‏عنوان سفیر یمن در مسکو از جمله اقدامات روسیه است که در تعارض با منافع ایران قرار دارد. هر چند مناسبات ایران و روسیه مستحکم‌تر از آن است که با این اقدامات دچار تغییرات اساسی شود، با وجود این، لازم است جمهوری اسلامی ایران بر پایه منافع ملی و اهداف راهبردی خود به تعریف و تعمیق روابط خود با سایر بازیگران منطقه‌ای و جهانی پرداخته و ضمن خلق فرصت‌ها و انعطاف‌پذیری‌های لازم در مقابل تغییرات احتمال سایر بازی‌گران از بروز تنگناهای راهبردی در عرصه سیاست خارجی جلوگیری نماید.

[۱] Saudi king, Putin agree deals on historic Russia trip, Aljazeera, 6 October 2017

[۲] King Salman and Putin hold ‘substantive’ talks in Moscow, The National, October 5, 2017

[۳] Saudi king, Putin agree deals on historic Russia trip, Aljazeera, 6 October 2017

[۴] Putin, King Salman turn the page on decades of Russia-Saudi tensions, the star, 5 October 2017

[۵] TOSS, Russian fund, Saudi partners sign agreements worth $2.1 billion, 7 October 2017

[۶]Saudi Arabia’s King Salman, Putin clinch billion-dollar energy, arms deals on landmark Russia visit The Economic times, Oct 06, 2017

[۷] Saudi king’s visit to Russia heralds shift in global power structures, the guardian, 5 October 2017

[۸] King Salman and Putin hold ‘substantive’ talks in Moscow, The National, October 5, 2017

[۹] Saudi says ‘flexible’ on Russian idea to extend oil cuts to end-2018, Reuters, 5 October 2017

[۱۰]  Dmitri Trenin, Russia in the Middle East: Moscow’s Objectives, Priorities, and Policy Drivers, Carnegie Endowment for International Peace, 2016, p.4

[۱۱] M. Katz, Russia’s Greater Middle East Policy or the Art of Making Friends with Everybody, IFRI Center Russia/NNG, April 2010

[۱۲]  James Sladden, Becca Wasser, Ben Connable, Sarah Grand-Clement, Russian Strategy in the Middle East, RAND Corporation, 2017, p.7


 

منتشر شده در پایگاه پژوهشکده مطالعات راهبردی

مطلب فوق مربوط به سایر رسانه‌ها می‌باشد و اندیشکده مطالعات جهان اسلام صرفا آن را بازنشر کرده است و به معنای تایید محتوای آن نیست.



 


مرتبط ها
ارسال نظر
chapta
حداکثر تعداد کاراکتر نظر 200 ميياشد .
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.

جریان صدر چگونه جریانی است؟

ابعاد تشکیل اتاق عملیاتی در کرانه ی باختری

اسرائیل دنبال جنگ یا تخلیه فشار

چالش های پیش روی وزارت خارجه ی دولت سیزدهم در منطقه غرب آسیا

یمنی ها و عملیات های آفندی

عراق نا امن با امنیتی ترین نخست وزیر

کپی بایدن از سیاست ترامپ

انسداد در لبنان، بحران در عراق

اردوغان و خواب مجدد برای شمال سوریه و عراق

ابعاد سفر مخفیانه ی پوتین به سوریه چه بود

پاسخ ایران به یک ترور چگونه است؟

آیا داعش در افغانستان زنده می ماند؟

عملیات تروریستی دانشگاه کابل کار کیست؟

ترامپ و انتخابات؛ کارزار فشار حداکثری یا چانه زنی منطقه ای

کریمی: کار فرهنگی یک تخصص است

آیا صهیونیست ها ایران را محاصره می کنند؟

اسد و چرایی انتخاب کابینه ی جدید

ماجرای لبنان، انفجار با تبعات بسیار زیاد

سازوکار عملیاتی جدید داعش

الکاظمی و موج جدید دستگیری های داعش

ماجرای یک نخست وزیر

سهم مدعیان قدرت در آینده دولت افغانستان

آینده یمن؛ از میدان مقاومت تا میز مذاکره!

پس از خروج آمریکا

سناریوهای آمریکا در عراق چیست؟

آیا اردوغان معادلات شمال سوریه را برد؟

فراتحلیلی بر سه سخنرانی اخیر دبیرکل حزب الله لبنان

آیا کشتی ساعر به خلیج فارس می آید؟

توان بازدارندگی ایران در برابر ائتلاف آمریکا چیست؟

بازی جدید امارات در خلیج فارس و دریای عمان

بازی جدید واشنگتن در بغداد

چالش های پیش روی سنتکام در منطقه

موشک های غزه و هدف های کور تل آویو

ناآرامی الجزایر و چند نکته مهم

چالش های انقلاب در بحرین

چالش های پیش روی منطقه در نگاه محور مقاومت

تغییرات در کابینه عربستان برای فرار از شکست خاشقجی

سفیر دبیر شورای امنیت به افغانستان؛ چند نکته مهم

تغییر ساختار دستگاه اطلاعاتی عربستان

روی آوردن آمریکا به جنگ شناختی

پیامدهای حضور مثلث جنگ طلب‌ها در کابینه ترامپ

تشکیل اتحادیه دریای سرخ، فرار از تنگای ژئوپلتیک

تنش در انتخابات پارلمان افغانستان

پاکستان، بازیگر جدید یمن

افزایش تنش میان ترکیه و آمریکا در سوریه

آیا اردن اولین کشور عربی است که به سمت سوریه می رود

شکایت از ولیعهد ابو ظبی در فرانسه

ابی زید، سفیر جدید آمریکا در عربستان

سفر مهم معاون وزیر خارجه آمریکا به پاکستان

تنش در کابینه تونس

چرخش سودان به سمت ترکیه

سد مقابله با داعش در افغانستان شکست؟

ضرورت استفاده از ظرفیت اجلاسیه دی 8

استعفای مقامات سازمان ملل در امور سوریه

فرآیند رو به رشد دموکراسی در انتخابات اخیر عراق

خط تماس، بازی جدید آمریکایی ها با ایران

افزایش عملیات نظامی آمریکا در افغانستان

سه گزینه جدی ریاست جمهوری عراق

تحویل سامانه دفاعی اس 300 به سوریه

حضور مقام بلند پایه ناتو به عنوان نماینده سازمان ملل در عراق

دوحه در برابر یک تصمیم سخت

افغانستان نا امن تر

روی آوردن دولت ترکیه به شرق

باز بودن دست دولت سوریه در برخورد با گروه های تروریستی

آشتی ملی با فرمان قاهره

سفر وزیر خارجه عمان به اسرائیل

دستاوردهای سفر سردار سرلشگر باقری به پاکستان

چند نکته مهم پیرامون شهادت رئیس جمهوری یمن

عربستان و سناریوی ضد ایرانی در عراق

پایان اشغالگری دائم بر جولان

مهره چینی اردوغان

شمال ایران، تهدید جدید برای تهران

آذربایجان مقصد اولین سفر اردوغان

تنش میان دوستوم و اشرف غنی

درگیری واشنگتن - دمشق

مذاکرات میان کابل - اسلام آباد برای صلح در افغانستان

سفر نخست وزیر اسرائیل به پایتخت یک کشور عربی

آینده سوریه در نشست ژنو

ماندن یا نماندن اردوغان

تکذیب خروج ایران از سوریه توسط مقامات سوری