در ابتدا حمایت‌های مادی و تسلیحاتی آمریکا از کردها در شمال سوریه برای ترکیه‌ای که کاملا شمشیرش را از رو، بر کردهای شمال نوار مرزی سوریه بسته بود، پر هزینه نبود. کردها در عملیات‌های مختلف مناطقی را آزاد می‌کردند که می‌توانست امنیت را به مناطق تحت تصرف داعش برگرداند و از حضور نیروهای مرکزی دولت سوریه جلوگیری کند. اما استقرار نیروهای کرد و تسلیح این نیروها به سلاح‌های پیشرفته خطرات مهمی را برای آنکارا در پی دارد. یکی از این خطرها انتقال این تسلیحات از کردهای سوریه به پ.ک.ک، بزرگ ترین ستیزه جویان مخالفِ آنکارا در نوار جنوبی و تشکیل اقلیم کردی در شمال سوریه است. موضوعی که در همه پرسی اخیر اقلیم کردستان عراق برای آنکارا پرهزینه بود. در چنین شرایطی بود که نیروهای تحت عنوان سپر فرات یا همان نیروهای معارض مسلح سوری با حضور در میدان عفرین دست به عملیات نظامی علیه مناطق تحت تسلط کردها زدند. این عملیات هر چند با حملات هوایی همراه بود اما خسارت‌های فراوانی به کردهای عفرین وارد کرد. در همین حال دولت ترکیه اعلام کرده سرکوب نیروهای کرد در تمام مناطق شمالی ادامه خواهد داشت.اگر ادعای ترکیه در پرونده سرکوب نیروهای کرد سوریه صحیح باشد، طرح پرواز ممنوعی که پس از شکست حلب از روی میز سرویس اطلاعاتی ترکیه کنار رفت، دوباره به میدان می‌آید و این کشور می‌تواند با ورود و اشغال بخشی از خاک سرزمین سوریه، منطقه پرواز ممنوع مد نظر خود را اعمال کند. این طرح چند آورده مهم برای دولت ترکیه دارد:
1.محاصره کردهای جنوبی و معارض: ترکیه با استقرار نیروهای خود پشت سر نیروهای پ.ک.ک عملا آن‌ها را محاصره میکند و خطر عملیات علیه خود را در ورای مرز کاهش می‌دهد. از طرفی برای جلوگیری از انتقال سلاح و پشتیبانی لجستیکی می‌تواند سرپل‌های پ.ک.ک را در خارج از مرزهای زمینی ترکیه نابود کند. مشت آهنین بزرگ ترین استراتژی ترکیه در قبال کردهای معارض درون سرزمین‌های این کشور است که با ورود به سوریه اجرایی می‌شود.به واقع ترکیه سعی دارد با ورود به خاک سوریه سیاست مهار کردها را برای همیشه در اختیار بگیرد.
2. منطقه پرواز ممنوع و استقرار دولت معارضان: دیگر راهبرد ترکیه در ورود به خاک سوریه کسب دستاورد حداقلی در مذاکرات آتی است. همه می‌دانند آنکارا در طول این هفت سال هر نوع هزینه‌ای در سوریه کرده و هیچ آورده‌ای نداشته است. در دوران پسا تروریسم سوریه، آنکارا برای خود سهمی می‌خواهد و اردوغان نمی‌خواهد با دست خالی از صحنه سوریه خارج و برای همیشه در تاریخ از او به عنوان سلطان شکست خورده یاد شود. بر همین اساس، برآورد ترک‌ها از حضور نیروهای نظامی سپر فرات در سوریه، افزایش قدرت چانه زنی و حتی کنار گذاشتن بعضی از شروط تفاهم آستانه است. به عبارت دیگر، در مذاکرات آتی ترک‌ها تمایل زیادی دارند که با عبور از دمشق، عملا بخشی از خواسته‌های خود را بر نیروهای محور حامی سوریه تحمیل کنند. با این حال اقدام اردوغان ضمن دستاورد بین المللی مرهمی بر وجه تخریب شده او در داخل ترکیه خواهد گذاشت.
3. بازگشت آوارگان: اتحادیه اروپا برای جلوگیری از نفوذ آوارگان به ترکیه هشدارهای گوناگونی داد و آنکارا نیز بر پایبند نبودن طرف‌های اروپایی به تعهدات مالی پناه جویان تاکید دارد. این دو موضوع برای اردوغان پر هزینه است و مسئله آوارگان به یک چالش در حوزه امنیت ملی ترکیه تبدیل شده است. پناه جویانی که هر کدام می‌توانند برای امنیت آنکارا تهدید آفرین باشند و مسیر اجتماعی را در جنوب ترکیه تغییر دهند. با حضور نیروهای ترک در نوار شمال سوریه این فرصت برای آنکارا به وجود می‌آید که این پناه جویان در مناطق شمالی اسکان پیدا کنند. اسکان پناهندگان و آوارگان برای اردوغان در خاک سوریه کم هزینه تر از حضور آنان در خاک ترکیه، ترانزیت و قاچاق انسان و از همه خطر ناک تر عملیات تروریستی است.
4. رقابت با ناتو: بعد از کودتای بی سرانجام آمریکایی‌ها در آنکارا، نگاه‌ها به رفتار اردوغان در قبال ناتو معطوف شد. آنکارا دعوایش را با آلمان چنان گسترده کرد که به حضور نظامی نیروهای امنیتی آلمان در انجرلیک کشید. از طرف دیگر برخوردهای سرد دیپلماتیک آنکارا – واشنگتن به منع سفر اتباع دو طرف به خاک یکدیگر رسید و اردوغان می‌خواهد به ناتو نشان دهد وزنه‌ای سنگین در بازی‌های منطقه‌ای است. همکاری ترکیه در خرید سلاح‌های روسی و حتی اس 400 در کنار عملیات سپر فرات و برخورد با طرح آمریکایی‌ها در منطقه شمالی سوریه، نشان می‌دهد اردوغان بیش از همه از درون نیاز به جلب حمایت اجتماعی و اقناع افکار عمومی در ثبات امنیت پیرامونی دارد. به عبارت دیگر، آبروی اردوغان می‌رود اگر نتواند در عمل علیه ناتو نمایشی از خود نشان دهد و اقتدار نظامی خود را به رخ آمریکایی‌ها بکشد. هرچند اردوغان از عضویت در ناتو بهره می‌برد اما تمایل دارد این عضویت با اقتدار همراه باشد.
در جمع بندی باید گفت؛ «عملیات عفرین» که ترک‌ها آن را «شاخه زیتون» می‌نامند، هدفی جز اقتدار گرایی اردوغان ندارد و نتیجه آن جز جری تر شدن کردها در پرونده مذاکرات ترکیه نیست. اگرچه دیگر قدرت‌ها از جمله روسیه و حتی دولت مرکزی دمشق برای خود اهداف دیگری همچون تضعیف نیروهای پیاده نظام آمریکا را در مماشات با این عملیات دنبال می‌کنند اما به طور حتم عملیات در عفرین نتایجی برای امنیت داخلی آنکارا به ارمغان خواهد آورد و مهم ترین آن همکاری بیشتر پ.ک.ک با کردهای سوریه است. موضوعی که اگر با دقت همراه نشود به عملیات تروریستی در ترکیه می‌افزاید و امنیت ملی ترکیه را با چالش مواجه می‌سازد. اردوغان باید برای هر کاری به دمشق توجه بیشتری کند و با آن هماهنگ باشد. درسی که اگر به آن توجه نکند، نتیجه اش هزینه‌های هفت ساله و دستاوردهای تقریبا صفر است.
حجت الاسلام امیر مسروری
رئیس اندیشکده مطالعات جهان اسلام
منتشر شده در روزنامه خراسان
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.